Entomologia ogrodnicza II rok
Efekty kształcenia – nabyte umiejętności i kompetencje:
Student zdobywa wiedzę pozwalającą na diagnostykę szkodników na podstawie cech morfologicznych i powodowanych uszkodzeń. Nabiera umiejętności: podejmowania decyzji o zwalczaniu na podstawie danych: o nasileniu szkodnika, działaniu zoocydu lub wroga naturalnego; podejmowania decyzji o właściwej technice ochrony roślin z uwzględnieniem przestrzegania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy; analizy ekonomicznej (kosztów) i ekologicznej konsekwencji zabiegu.
Tematy wykładów/ćwiczeń (treści programowe):
Tematy wykładów
1. Gatunki roślinożerne i ich wrogowie naturalni w agrocenozach. Czynniki wpływające na liczbę gatunków i ich liczebność. Czynniki abiotyczne: temperatura, wilgotność, światło, prądy powietrza, gleba, struktura krajobrazu.
2. Gatunki roślinożerne i ich wrogowie naturalni w agrocenozach c.d. Czynniki biotyczne: pokarm, wrogowie naturalni, gatunki konkurencyjne. Czynniki antropogeniczne. Populacje owadów w agrocenozach ich struktura, liczebność, dynamika. Przyczyny masowych pojawów gatunków roślinożernych.
3. Definicja szkodnika, charakterystyka skutków gospodarczych wywoływanych przez szkodliwe organizmy. Miary oceny i wskaźniki szkodliwości, progi szkodliwości i progi ekonomicznej celowości zabiegów, koszty i efektywność zabiegów ochrony roślin.
4. Metoda agrotechniczna zwalczania szkodników: zabiegi uprawowe, przestrzenne rozmieszczenie upraw, struktura zasiewów, płodozmian, nawożenie, nawadnianie, uprawa nowych odmian, nowe technologie uprawy a ochrona roślin przed szkodnikami.
5. Bioróżnorodność jako ważny czynnik zachowania równowagi w zespołach owadów występujących w agrocenozach.
6. Wykorzystanie odporności roślin w zwalczaniu szkodników – zależność między szkodnikami a ich roślinami żywicielskimi, mechanizmy odporności roślin na szkodniki, źródła odporności, zjawisko przełamywania odporności przez szkodniki i jego przyczyny, otrzymywanie odmian roślin odpornych i ich uprawa.
7. Metody mechaniczno-fizyczne zwalczania szkodników – stosowanie sztucznych barier, wykorzystanie temperatury, wilgotności, promieniowania, światła, dźwięku, kontrolowanej atmosfery, obojętnych pyłów do walki ze szkodnikami.
8. Metoda biologiczna w walce ze szkodnikami. Przegląd organizmów wykorzystywanych do walki ze szkodnikami.
9. Metoda biologiczna c.d. Sposoby stosowania wrogów naturalnych szkodników, czynniki wpływające na ich efektywność, możliwość stosowania walki biologicznej w ochronie różnych upraw.
10. Metody biotechniczne. Wykorzystanie chemicznych informatorów owadów: hormonów, feromonów i kairomonów i allomonów.
11. Zastosowanie substancji pochodzenia roślinnego: antyfidantów, atraktantów, stymulatorów żerowania i składania jaj. Przegląd insektycydów pochodzenia roślinnego.
12. Metoda chemiczna. Historia stosowania zoocydów. Kryteria jakie powinnien spełniać nowoczesny środek ochrony roślin. Mechanizm działania zoocydów na owady. Odporność owadów na zoocydy, sposoby jej przeciwdziałania.
13. Metoda chemiczna c.d. Toksyczność pestycydów, trwałość, pojęcie karencji, tolerancji, prewencji, formy stosowania zoocydów.
14. Metoda chemiczna c.d..Przegląd najważniejszych grup zoocydów. Biologiczne aspekty stosowania zoocydów – zachowanie zoocydów w środowisku, wpływ na faunę.
15. Kwarantanna - metody przeciwdziałania przedostawaniu się szkodników na nowe tereny, szkodniki podlegające obowiązkowi zwalczania w międzynarodowym obrocie materiału roślinnego.
Tematyka ćwiczeń
1. Charakterystyka gromady nicieni (Nematoda). Cechy budowy, biologia, szkodliwość i zwalczanie nicieni z rodziny węgorkowatych (Tylenchidae)
2. Nicienie c.d. Cechy budowy, biologia, szkodliwość i zwalczanie przedstawicieli rodziny mątwikowatych (Heteroderidae), guzaków (Meloidogynidae) i węgorków liściowych (Aphelenchidae).
3. Charakterystyka roztoczy (Acarina). Cechy budowy, biologia, szkodliwość i zwalczanie wybranych gatunków z rodziny przędziorkowatych (Tetranychidare) i szpecielowatych ( Eriophyoidaea)
4. Cechy budowy, biologia, szkodliwość i zwalczanie wybranych gatunków z rodziny różnopazurkowców (Tarsonemidae) i rozkruszków ( Acaridiae)
5. Morfologia owadów.
6. Morfologia owadów cd.
7. Rozwój owadów, charakterystyka rzędów owadów
8. Charakterystyka rzędu prostoskrzydłych (Orthoptera) na przykładzie turkucia podjadka. Charakterystyka rzędu przylżence (Thysanoptera) Cechy budowy, biologia, szkodliwość i zwalczanie przedstawicieli rzędu przylżeńców.
9. Charakterystyka rzędu pluskwiaków równoskrzydłych (Homoptera). Cechy budowy, biologia, szkodliwość i zwalczanie przedstawicieli rodziny miodówek (Psyllidae) i piewików Jassidae
10. Cechy budowy, biologia, szkodliwość i zwalczanie mączlika szklarniowego. Charakterystyka nadrodziny mszycowatych (Aphidoidea).
11. Cechy budowy, biologia, szkodliwość i zwalczanie wybranych gatunków z nadrodziny mszycowatych
12. Cechy budowy, biologia, szkodliwość i zwalczanie wybranych gatunków z nadrodziny mszycowatych i bawełnicowatych
13. Cechy budowy, biologia, szkodliwość i zwalczanie przedstawicieli nadrodziny czerwców (Coccoidea)
14. Charakterystyka rzędu pluskwiaki różnoskrzydłe (Heteroptera) Cechy budowy, biologia, szkodliwość i zwalczanie wybranych przedstawicieli rzędu.
15. Podsumowanie biologii, szkodliwości i zwalczania fitofagów o rozwoju z przeobrażeniem niezupełnym
Podsumowując
Zajęcia wymagają stałego kontaktu prowadzącego ze studentem. Na bieżąco musi być sprawdzane czy student znalazł właściwy obiekt i czy jest w stanie rozpoznać jego stadium lub uszkodzenie powodowane przez określony gatunek. Najczęściej studenci otrzymują materiał roślinny wraz z występującymi na nich szkodnikami. Bardzo często zdarza się, że nie potrafią samodzielnie znaleźć obiektu lub oglądają inne owady czy roztocze, które występują na tej samej roślinie. Sprawdza się również czy zeszyt jest prawidłowo wypełniony. Ten system pracy jest jedynie możliwy z pojedynczymi grupami studenckimi.
Ćwiczenia praktyczne
1. Przegląd najważniejszych szkodników występujących pod osłonami (rozpoznawanie objawów żerowania oraz poszczególnych stadiów rozwojowych fitofagów). Zapoznanie z systemem sygnalizacji i monitoringu szkodników w szklarniach. Zaprezentowanie biologicznych metod ochrony upraw szklarniowych przed roślinożernymi roztoczami i owadami (wyszukiwanie i identyfikacja wrogów naturalnych) – 3 godz.
2. Przegląd najważniejszych szkodników występujących w uprawach polowych (rozpoznawanie objawów żerowania oraz poszczególnych stadiów rozwojowych fitofagów). Zapoznanie z systemem sygnalizacji i monitoringu. Przeględ wrogów naturalnych. (pola doświadczalne, Park Ursynowski) – 3 godz.
Metody i pomoce dydaktyczne:
Zajęcia laboratoryjne. Praca z żywymi okazami lub materiałem w gablotach. Dodatkowo prezentacja multimedialna przedstawiająca elementy budowy, biologii i szkodliwości omawianych szkodników. Uzupełnianie zeszytów do ćwiczeń po zapoznaniu się z budową i biologią szkodników.
Literatura (podstawowa i uzupełniająca):
Boczek J. 1992. Niechemiczne metody zwalczania szkodników roślin. Wydawnictwo SGGW, 243 s.
Boczek J. 2001. Nauka o szkodnikach roślin uprawnych. Wydawnictwo SGGW, 432 s.
Cichocka E., Czajkowska B., Goszczyński W., Kropczyńska-Linkiewicz D., Nawrocka B., Nowicki B. 1994. Integrowane metody zwalczania szkodników i chorób w uprawach pod osłonami. Wydawnictwo SGGW, 109 s.
Kropczyńska D., Tomczyk A. 1995. Szkodniki drzew owocowych. Fundacja Rozwój SGGW, 80 s.