Ogrodnictwo zrównoważone
Efekty kształcenia, nabyte umiejętności i kompetencje:
Rozumienie przemian fizjologicznych i biochemicznych zachodzących w roślinach ogrodniczych; umiejętność sterowania wzrostem i rozwojem roślin; wykorzystywania analizy instrumentalnej oraz technologii przechowalniczych w sterowaniu jakością produktów ogrodniczych; oceny jakości produktów warzywnych i zielarskich w aspekcie ich składu chemicznego; oceny cech sensorycznych i fizycznych warzyw i produktów zielarskich; prowadzenia uprawy roślin w systemie integrowanym i uprawy ekologicznej; właściwego traktowania pozbiorczego i przechowywania w celu uzyskania produktu wysokiej jakości; doboru roślin do dekoracji wnętrz; doboru roślin na tereny zieleni w oparciu o ich wartości estetyczne i pro-zdrowotne; pielęgnacji roślin ogrodniczych, umiejętność wykorzystania roślin do poprawy warunków życia w mieście, zastosowania roślin we wnętrzach, na budynkach, w parkach i zieleni miejskiej, tworzenia założeń parkowych i ogrodowych w zgodzie z naturą.
Tematy wykładów/ćwiczeń (treści programowe):
Wykład 1. Wartość dietetyczna warzyw i roślin przyprawowych, ze szczególnym uwzględnieniem roślin o wysokiej aktywności biologicznej. Znaczenie warzyw w diecie i profilaktyce chorób.
Czynniki intensywnej produkcji owoców zagrażające środowisku. Systemy produkcji owoców (konwencjonalna, integrowana i ekologiczna). Zrównoważona produkcja owoców. Geneza, definicje i cele Integrowanej Produkcji Owoców (IPO). Światowe tendencje w ekologicznej produkcji owoców, stan i perspektywy rozwoju.
Rośliny w mieście – ich wpływ na środowisko i mieszkańców. Formy zastosowania roślin w zieleni miejskiej.
Wykład 2. Związki biologicznie aktywne występujące w roślinach warzywnych i leczniczych ich rola. Właściwości lecznicze roślin zielarskich i ich wykorzystanie w praktyce.
Stan i perspektywy rozwoju IPO w Polsce; struktura i zasady organizacji. Warunki niezbędne do uzyskania certyfikatu IPO. metodą integrowaną. Metody minimalizacji stosowania agrochemikaliów w IPO (insektycydów, akarycydów, fungicydów, herbicydów, nawozów mineralnych i bioregulatorów).
Wykorzystanie roślin doniczkowych do poprawy warunków panujących we wnętrzach mieszkalnych i miejscach pracy. Formy zastosowania, dobór gatunków.
Wykład 3. Zasady integrowanej i proekologicznej uprawy różnych gatunków roślin warzywnych. z uwzględnieniem metodyk produkcji oraz założeń GAP i EUREPGAP.
Technologie produkcji owoców metodą integrowaną dla 11 gatunków sadowniczych: rejonizacja, wybór stanowiska, przygotowanie gleby, odporność odmiany i podkładki na choroby i szkodniki, intensyfikacja zabiegów agrotechnicznych, systemy sadzenia i formy korony, alternatywne systemy pielęgnacji gleby, sposoby racjonalnego nawożenia.
Roślinność na budynkach mieszkalnych i użytkowych (pnącza, zielone ściany, zielone dachy). Od F. Hundertwassera do P. Blanca – śmiałe wizje projektantów.
Wykład 4. Zasady integrowanej i proekologicznej uprawy różnych gatunków roślin warzywnych. z uwzględnieniem metodyk produkcji oraz założeń GAP i EUREPGAP (kontynuacja tematu).
Technologie produkcji owoców metodą integrowaną dla 11 gatunków sadowniczych: rejonizacja, wybór stanowiska, przygotowanie gleby, odporność odmiany i podkładki na choroby i szkodniki, intensyfikacja zabiegów agrotechnicznych, systemy sadzenia i formy choroby, alternatywne systemy pielęgnacji gleby, sposoby racjonalnego nawożenia (kontynuacja wykładu).
Proekologiczne technologie produkcji i dystrybucji ozdobnego materiału kwiaciarskiego o znaczeniu międzynarodowym i lokalnym; MPS, Flower Label Program, Code of Practice, Florverde, EUREPGAP, International Code of Conduct, Fairtrade Labeling Organization, Ethical Trade Initiative, Fair Flowers, Fair Plants.
Wykład 5. Zasady integrowanej i proekologicznej uprawy różnych gatunków roślin warzywnych z uwzględnieniem metodyk produkcji oraz założeń GAP i EUREPGAP (kontynuacja tematu)
Technologie produkcji owoców metodą integrowaną dla 11 gatunków sadowniczych: rejonizacja, wybór stanowiska, przygotowanie gleby, odporność odmiany i podkładki na choroby i szkodniki, intensyfikacja zabiegów agrotechnicznych, systemy sadzenia i formy korony, alternatywne systemy pielęgnacji gleby, sposoby racjonalnego nawożenia (kontynuacja tematu).
Ogrody na dachu-ich rodzaje, funkcje i dobór gatunków.
Wykład 6. Zasady przechowywania i obrotu towarowego w odniesieniu do warzyw z produkcji integrowanej i ekologicznej, o różnej trwałości przechowalniczej i przeznaczeniu. Jakość warzyw z uprawy ekologicznej.
Promocja i marketing owoców z sadów IPO. Korzyści wynikające z produkcji owoców metodą integrowaną. Niedomagania IPO w Polsce.
Zasady tworzenia ogrodów i parków naturalistycznych. Ogrody ekologiczne-dobór gatunków, zasady pielęgnacji.
Wykład 7. Pozyskiwanie surowca zielarskiego ze stanowisk naturalnych metodami proekologicznymi.
Stan obecny perspektywy rozwoju sadownictwa ekologicznego na świecie. Sadownictwo ekologiczne w krajach Unii Europejskiej o największym znaczeniu uprawy: Austria, Niemcy, Francja, Anglia, Szwajcaria (struktura upraw poszczególnych gatunków, dopłaty motywacyjne, ceny owoców). Struktura sadowniczych upraw ekologicznych w Polsce. Ramy instytucjonalno-prawne rolnictwa ekologicznego w Polsce (uwarunkowania prawne, kontrola, certyfikacja, dotacje, znakowanie produktów). Warunki prowadzenia i cechy sadownictwa ekologicznego.
Dobór roślin drzewiastych i ich wykorzystanie w zieleni miejskiej (zieleń przyuliczna, parkowa).
Wykład 8. Rośliny zielarskie w ogrodach przydomowych.
Lokalizacja uprawy oraz optymalizacja mikroklimatu do upraw sadowniczych. Właściwy wybór miejsca i przygotowanie stanowiska dla poszczególnych gatunków. Dobór właściwego materiału nasadzeniowego (znaczenie zdrowotności i odporności odmian i podkładek) dla gatunków ziarnkowych, pestkowych i jagodowych. Znaczenie profilaktyki dyspozycyjnej i infekcyjnej przy zakładaniu i prowadzeniu uprawy ekologicznej.
Dobór krzewów ozdobnych i ich wykorzystanie w zieleni miejskiej (zieleń przyuliczna, okrywowa). Dobór pnączy i ich wykorzystanie w zieleni miejskiej (zieleń parkowa, osiedlowa).
Wykład 9. Utrwalanie surowców zielarskich z zachowaniem ich wartości użytkowej oraz zasady obrotu produktami zielarskimi.
Wymagania i ograniczenia dotyczące środków produkcji w sadownictwie ekologicznym – środki podlegające i nie podlegające obowiązkowi rejestracji. Zakładanie, prowadzenie i pielęgnacja sadu bądź plantacji – cechy wspólne i różnicujące jak np: gęstość nasadzeń, metody formowania i cięcia, nawożenia, zawiązywania i przerzedzania owoców, nawadniania i ochrony przed przymrozkami, zabiegów poprawiających zdrowotność i ochronę przed chorobami i szkodnikami.
Dobór gatunków i odmian róż oraz ich wykorzystanie w zieleni miejskiej (zieleń parkowa, przyuliczna i osiedlowa).
Wykład 10. Zrównoważone stosowanie metod i środków ochrony roślin. Rozporządzenie Rady UE dot. zrównoważonego stosowania środków ochrony roślin: problemy i konsekwencje jego wdrażania w Polsce. Minimalizacja zabiegów ochrony roślin poprzez prawidłowy dobór i następstwo roślin ogrodniczych. Minimalizacja zabiegów ochrony roślin poprzez wdrożenie właściwych praktyk agrotechnicznych (uprawki, terminy siewu i sadzenia, nawożenie, rozstawa roślin, uprawa współrzędna, itp. – wpływ tych praktyk na nasilenie występowania szkodników). Techniki stosowania środków ochrony roślin do stosowania w ogrodnictwie zrównoważonym. Środki ochrony roślin do stosowania w ogrodnictwie zrównoważonym. Racjonalne dozowanie i limitowanie chemicznych środków ochrony roślin (= środków plonotwórczych) na użytkach rolnych w celu redukcji zanieczyszczeń obszarowych.
Ćwiczenie 1. Określanie w materiale roślinnym zawartości składników decydujących o jego wartości odżywczej, biologicznej i sensorycznej (metody ilościowe i jakościowe, z wykorzystaniem m.in. chromatografii gazowej i wysokosprawnej chromatografii cieczowej):
- związki cukrowe
- witamina C
- związki fenolowe
- flawony
- inne związki (kwasy, garbniki, gorycze)
- określanie aktywności antyoksydacyjnej produktów z wykorzystanie kilku metod.
Ćwiczenie 2. Ocena jakości handlowej warzyw i ziół na podstawie norm przedmiotowych – normy Europejskiej Komisji Gospodarczej oraz ISO. Zintegrowana ocena jakości surowców warzywnych i zielarskich z uprawy ekologicznej. Ocena jakości warzyw pochodzących ze zróżnicowanych warunków uprawy i przechowywania (zróżnicowanie poziomów nawożenia mineralnego, podłoży w uprawie pod osłonami, warunków świetlnych, temperatury i składu gazowego podczas przechowywania), ze szczególnym uwzględnieniem związków azotowych i związków odżywczych.
Ćwiczenie 3. Ćwiczenie praktyczne dotyczące opracowania technologii uprawy zgodnie z zasadami integrowanej produkcji, na przykładzie wybranych gatunków roślin warzywnych (samodzielna praca studentów).
Ćwiczenie 4. Ćwiczenia terenowe – praktyczne zapoznanie się z prawidłowo prowadzonym sadem ekologicznym oraz z sadem prowadzonym zgodnie z metodykami IPO.
Ćwiczenie 5. Zapoznanie się z zasadami prowadzenia notatnika obserwacji i zabiegów w sadzie i na plantacji IPO dla poszczególnych gatunków – wypełnianie (symulacja) notatników na podstawie obserwacji kwatery sadu lub plantacji roślin jagodowych poszczególnych gatunków.
Ćwiczenie 6. Zapoznanie się z zasadami prowadzenia notatnika obserwacji i zabiegów w sadzie i na plantacji IPO dla poszczególnych gatunków – wypełnianie (symulacja) notatników na podstawie obserwacji kwatery sadu lub plantacji roślin jagodowych poszczególnych gatunków (c.d).
Ćwiczenie 7. Ogrody na dachu – ćwiczenia terenowe w BUW. Zieleń osiedlowa-studium przypadku (praca wykonywana w grupach).
Ćwiczenie 8. Zagospodarowanie wybranego fragmentu zieleni miejskiej roślinami drzewiastymi (skwer, rondo, ciąg uliczny, pasaż miejski).
Ćwiczenie 9. Dobór i formy zastosowania roślin ozdobnych w ogrodzie/parku naturalistycznym.
Ćwiczenie 10. Ocena wpływu terminu siewu, zagęszczenia roślin w uprawie, terminu zbioru, usuwania resztek roślinnych i innych zabiegów agrotechnicznych na występowanie szkodników. Praktyczne aspekty stosowania środków ochrony roślin w ogrodnictwie zrównoważonym (pokaz metod i środków).
Metody i pomoce dydaktyczne:
Wykłady audytoryjne, ćwiczenia w laboratorium i w terenie, samodzielna praca studentów nad rozwiązywaniem postawionych problemów. Pomoce dydaktyczne: opracowania multimedialne, materiał roślinny, zaplecze laboratoryjne katedr uczestniczących w realizacji przedmiotu, pole doświadczalne, obiekt szklarniowy, chłodnie doświadczalne katedr.
Forma zaliczenia przedmiotu:
Zaliczenie materiału z ćwiczeń i wykładów w formie sprawdzianu pisemnego (9 pytań opisowych). Z ćwiczeń z roślin ozdobnych dodatkowo - ocena przygotowanych opracowań (studium przypadku) i założeń do projektów (przykładowe nasadzenia w mieście). Z ćwiczeń z sadownictwa dodatkowo - ocena opracowań Notatnika
IPO dla wybranego dla wybranego gatunku rośliny sadowniczej.
Autorzy programu ramowego Wydział/Katedra:
dr hab. Marek Gajewski, Wydz. OiAK/Katedra Roślin Warzywnych i Leczniczych, dr hab. Janina Gajc-Wolska, Wydz. OiAK/Katedra Roślin Warzywnych i Leczniczych, prof. dr hab. Zenon Węglarz Wydz. OiAK/Katedra Roślin Warzywnych i Leczniczych, prof. dr hab. Ewa Jadczuk-Tobjasz, Wydz. OiAK/Katedra Sadownictwa, dr hab. Emilian Pitera, Wydz. OiAK/Katedra Sadownictwa, prof. dr hab. Aleksandra Łukaszewska Wydz. OiAK/Katedra Roślin Ozdobnych, dr Monika Latkowska, Wydz. OiAK/Katedra Roślin Ozdobnych, dr Agata Jędrzejuk, Wydz. OiAK/Katedra Roślin Ozdobnych prof. dr hab. Stanisław Ignatowicz Wydz. OiAK/Katedra Entomologii Stosowanej.
Literatura (podstawowa i uzupełniająca):
Literatura podstawowa:
Ames B., Dewald S. 2003. Working proactively with developers to preserve urban trees. Elsevier Bell P.A., Th. C. Greene, J. D. Fisher, A. Baum, Psychologia środowiskowa. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2007
Borowski J., Latocha P. 2005. Zastosowanie roślin pnących i okrywowych. Wyd. SGGW, Warszawa.
Bugała W. 1991. Drzewa i krzewy dla terenów zieleni. PWRiL, Warszawa
Czekalski M. 1995. Krzewy i drzewa liściaste. PWRiL, Warszawa.
Gajewski M. 2004. Przechowalnictwo warzyw. Wyd. 2. Wyd. SGGW Warszawa.
Hessayon D. 1998. Krzewy kwitnące. Muza, Warszawa
Knaflewski M. (Ed.) 2007. Ogólna uprawa warzyw. PWRiL Poznań.
Muras P. 1999. Drzewa i krzewy iglaste. PWRiL, Warszawa.
Orłowski M. (Ed). 2000. Polowa uprawa warzyw. Wyd. Brasika, Szczecin.
Oudolf P., Gerritsen H. Planting the natural garden. Timber Press, 2005
Skąpski H., Dąbrowska B. (Ed). 1994. Uprawa warzyw w polu. Wyd. SGGW, Warszawa.
Sołtysik B. (Ed.). 1994. Rolnictwo ekologiczne w praktyce. Stow. Ekoland Warszawa.
Świderski F. (Ed). 2003. Żywność wygodna i żywność funkcjonalna. WNT Warszawa.
Pudelski T. (Ed). 1998. Uprawa warzyw pod osłonami. PWRiL Warszawa. Science Ltd, Great Britain.
Latocha P. 2006. Rośliny ozdobne w architekturze krajobrazu część IV. Drzewa i krzewy liściaste. Hortpress Sp z o.o. Warszawa
Szydło W., 2006. Katalog roślin. Agencja Promocji Zieleni. Warszawa: 12-46. Inst. Badawczy Leśnictwa, Warszawa
Wolverton B.C.. Rośliny przyjazne dla domu. Koroprint, 2007,
Stawicka J., Struzik J., Szymczak-Piątek M. Ogród inspirowany naturą. Wyd. Działkowiec, 2007.
Wines J. Zielona Architektura. TASCHEN, 2008
Zajączkowski K. 2001. Dobór drzew i krzewów do zadrzewień na obszarach wiejskich. Instytut
Literatura uzupełniająca:
Abbott J.A. 1999. Quality measurement of fruits and vegetables. Postharvest Biol. Technol. 15: 207-225.
Ahveinanen R. 1996. New approaches in improving the shelf life of minimally processed fruit and vegetables. Trends in Food Sci. Technol. 7: 179-187.
Du C.J., Sun D.W. 2004. Recent developments in the applications of image processing techniques for food quality evaluation. Trends in Food Sci. Technol. 15: 230-249.
Fallik E. 2004. Prestorage hot water treatments (immersion, rinsing and bruishing). Postharvest Biol. Technol. 32: 125-134.
Gawęcki J., Hryniewiecki L. (red.) 2000. Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
Górka W. 2004. EUREPGAP – droga przez mękę?. Hasło Ogrodnicze 7: 42-49.
Hounsome N., Hounsome B., Tomos D., Edwards-Jones G. 2008. Plant Metabolites and Nutritional Quality of Vegetables. J. Food Sci. 73(4): 48-65.
Isman M.B. 2000. Plant essential oils for pest and disease management. Crop Prot. 19: 603-608.
Kader A.A. 2002. Postharvest technology of horticultural crops. Third edition. Univ. of California. Pub. No 3311, pp 535.
Kardasz M., Pawłowska D. 2008. Rola składników odżywczych oraz innych substancji w powstawaniu nowotworów. Nowa Medycyna 2: 7-14.
Klein J, Lurie S. 1992. Heat treatments for improved postharvest quality of horticultural crops. HortTechnol. 2: 316-320.
Ku V.V.V., Wills R.B.H. 1999. Effect of 1-methylocyclopropene on the storage life of broccoli. Postharvest Biol. Technol. 17: 127-132.
Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K. 1998. Tabele wartości odżywczej produktów spożywczych. IŻŻ, Warszawa.
Lee S., Kader A. 2000. Preharvest and postharvest factors influencing vitamin C content of horticultural crops. Postharvest Biol. Technol. 20: 207-220.
Lerdthanangkul S., Krochta J. 1996. Edible coating effects on postharvest quality of green bell peppers. J. Food Sci. 61: 176-179.
Magkos F., Arvaniti F., Zampelas A. 2003. Organic food: nutritious food or food for thought? A review of the evidence. Int. J. Food Sci. Nutr. 54: 357–371.
Paull R. 1999. Effect of temperature and relative humidity on fresh commodity quality. Postharvest Biol. Technol. 15: 263-277.
Rubatzky V.E., Yamaguchi M. 1997. World Vegetables: Principles, Production and Nutritive Values. Springer.
Saltweit M.E. 1999. Effect of ethylene on fresh fruits and vegetables. Postharvest Biol. Technol. 15: 279-292.
Shewfelt R. 1990. Quality of food and vegetables. Food Technol. 44: 99-106.
Shewfelt R. 1999. What is quality? Postharvest Biol. Technol. 15: 197-200.
Troszyńska A., Honke J., Kozłowska H. 2001. Naturalne substancje nieodżywcze (NSN) pochodzenia roślinnego jako składniki żywności funkcjonalnej. Wiadomości Zielarskie 5: 2-5.
Vaughan J.G., Geissler C.A. 2001. Rośliny jadalne. Wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa.
Van Duyn M.A.S., Pivonka E. 2000. Overview of the health benefits of fruit and vegetable consumption for the dietetics professional: Selected literature. J. Am. Diet. Assoc. 100: 1511-1521.
Watada A.E., Qi L. 1999. Quality of fresh-cut produce. Postharvest Biol. Technol. 15: 201-205.
Borowski J. 2006. Dobory drzew do warunków miejskich oraz procesy ich formowania. Mat. konf. „Zieleń terapią miasta”. APZ, Warszawa: 57-67
Frazik-Adamczyk M. 2006. Drzewa małych przestrzeni miejskich. Mat. konf. „Zieleń terapią miasta”. APZ, Warszawa: 67-81
Lenard E., Wolski K. 2006. Dobór drzew i krzewów w kształtowaniu terenów zieleni. Wydawnictwo Akademii Rolniczej we Wrocławiu
Kępkiewicz A. 2003. Zieleń w przestrzeni miejskiej. Jakość i Radość życia. Materiały konferencyjne. APZ, Warszawa: 51-77
Rylke J., Kępkiewicz A. 2000. Przyroda i miasto. Tom III. Wydawnictwo SGGW, Warszawa: 9-13
Szczepanowska H. 2001. Drzewa w mieście. HORTPRESS Sp.z o.o., Warszawa.
Szydło W. 2003. Rośliny okrywowe-zastosowanie w przestrzeni miejskiej. Mat. konf. „Zieleń w przestrzeni miejskiej, jakość i radość życia”. APZ, Warszawa: 15-22
Czasopisma: Hasło Ogrodnicze, Owoce Warzywa Kwiaty, Zieleń miejska, Przyroda i miasto